Misschien ben je de Polyvagaal Theorie wel eens tegengekomen. Maar wat houdt het in? En waarom is deze zo onmisbaar om te begrijpen? Als je last hebt van aanhoudende stress en spanning. Of wanneer je het moeilijk vindt om je te verbinden met jezelf en anderen.
De Polyvagaal theorie, bedacht door Dr. Stephen Porges, biedt uitgebreide inzichten in de reacties van ons autonome zenuwstelsel. Deze reactie zijn vechten, vluchten, bevriezen of terugtrekken. Door deze inzichten kun je ze beter herkennen en begrijpen. Door deze reacties te herkennen, kun je overschakelen naar een bewustere staat. Waardoor je weer verbinding kunt maken zonder in paniek te raken of je te verdedigen.
Hoewel de Polyvagaal theorie best ingewikkeld is, nemen we je stap voor stap mee door de fundamentele concepten van deze theorie.
Waarom we zo reageren
Het concept van de Polyvagaal Theorie verdiept zich in de fijne kneepjes van het autonome zenuwstelsel. En hoe het onze reacties op verschillende prikkels regelt. Deze theorie, bedacht door Dr. Stephen Porges, laat zien waarom we de neiging hebben om op bepaalde manieren te reageren op stress of andere situaties. Door de werking van het autonome zenuwstelsel te begrijpen, kunnen we automatische reacties herkennen. En vervolgens leren om te bewegen naar een staat van verbinding, in plaats van vechten of vluchten.
Menselijke zenuwstelsel
Het zenuwstelsel is een complex netwerk dat ons helpt waar te nemen en te reageren op externe prikkels. Het bestaat uit verschillende organen. Waaronder de zintuigen, de hersenen en het ruggenmerg. Die samenwerken om de functies van ons lichaam te regelen. De mens heeft een van de hoogst ontwikkelde zenuwstelsels onder de gewervelde dieren. Waardoor het zowel uitgebreid als complex functioneert.
Het zenuwstelsel bestaat uit twee delen
Het zenuwstelsel heeft twee hoofdcomponenten, het somatische zenuwstelsel en het autonome zenuwstelsel. Het somatische zenuwstelsel is het deel van het zenuwstelsel dat we met onze gedachten en vrije wil besturen. Met dit systeem kunnen we onze spieren bewegen en onze zintuigen besturen. Aan de andere kant is het Autonome Zenuwstelsel. Dit is het automatische deel van het zenuwstelsel. Dit regelt de automatische functies van ons lichaam, zoals spijsvertering, hartslag en zweten.
Ademen
Ademen is één van de functies die wordt geregeld door het Autonome Zenuwstelsel. Hoewel we automatisch ademen, kunnen we onze ademhaling ook bewust controleren, wat invloed kan hebben op de functies van ons lichaam. Een lange, diepe uitademing kan bijvoorbeeld onze hartslag vertragen. Dit principe wordt toegepast bij ademhalingsoefeningen, om zo tot ontspanning te komen.
Overleven of verbinden met anderen
De taak van het Autonome Zenuwstelsel is om te zorgen dat we overleven in tijden van gevaar en om sociale betrokkenheid te bevorderen in tijden van veiligheid. Om dit te bereiken heeft het Autonome Zenuwstelsel twee modi – het sympathische zenuwstelsel en het parasympathische zenuwstelsel. Het sympathische zenuwstelsel regelt de mobilisatie en is verantwoordelijk voor het in beweging komen en actie ondernemen, evenals voor vecht- of vluchtreacties. Het parasympathische zenuwstelsel daarentegen bevordert immobilisatie en helpt ons tot rust te komen en te herstellen, evenals te reageren met bevriezing of verstijving.
Automatische reacties leren herkennen
De Polyvagaal Theorie verklaart hoe ons autonome zenuwstelsel reageert op verschillende stimuli. En hoe het ons gedrag kan beïnvloeden. Door onze automatische reacties te herkennen, kunnen we leren om te bewegen naar een staat van verbinding. In plaats van vecht- of vluchtreacties.
Inzicht in de werking van het autonome zenuwstelsel kan bijzonder nuttig zijn voor mensen die last hebben van terugkerende stress of spanning of mensen die moeite hebben om zich te verbinden met anderen.
Van automatisme naar bewustzijn
Samengevat gaat de Polyvagaal Theorie in op de werking van het autonome zenuwstelsel en hoe het ons gedrag beïnvloedt. Door de verschillende modi van het autonome zenuwstelsel te begrijpen. En hoe het reageert op verschillende stimuli, kunnen we onze automatische reacties leren herkennen. En weer naar een staat van verbinding gaan. Deze kennis kan van onschatbare waarde zijn voor mensen die te maken hebben met stress, burnout of depressie.
De Nervus Vagus
De Polyvagaal Theorie is het gevolg van het uitgebreide onderzoek van Dr. Stephen Porges naar de Nervus Vagus. Dit is één van de twaalf zenuwen die hun oorsprong vinden in de hersenstam. Het Latijnse woord “vagus” betekent “zwerven”. En de Nervus Vagus doet zijn naam zeker eer aan: hij vertakt zich vanuit de hersenstam, naar alle organen in het lichaam en naar de gezichtsspieren.
Als de meest cruciale zenuwbundel in het parasympathische zenuwstelsel heeft de nervus vagus een belangrijke invloed op het vermogen van het lichaam om te vertragen, af te sluiten en contact te maken met anderen. Om te begrijpen hoe een enkele zenuw zulke verschillende functies kan vervullen. Moeten we kijken naar de twee verschillende bundels, die op verschillende tijdstippen zijn geëvolueerd. De oudere, primitievere bundel is de Dorsale Vagus, terwijl de nieuwere, slimmere bundel de Ventrale Vagus is. Vandaar ook de term Polyvagaal, wat meerdere zenuwen betekent.
Dorsale tak en ventrale tak
Beide bundels zijn verschillend gestructureerd en hebben verschillende functies. De Dorsale Vagus vertakt zich voornamelijk naar de lagere organen. Terwijl de Ventrale Vagus naar de organen in het gezicht en de bovenste romp gaat. De ventrale vagus is omgeven door een signaalversterkende laag rond de zenuwen, terwijl de dorsale vagus dat niet is. De ontwikkeling van deze laag is afhankelijk van de interactie tussen baby en ouders, wat aangeeft dat deze zenuwbaan zich ontwikkelt door sociale interactie.
Alles draait om veiligheid
Het Autonome Zenuwstelsel is georganiseerd rond veiligheid. Het enige doel van het systeem is om de veiligheid van een individu zo goed mogelijk te waarborgen, waarbij een hiërarchisch systeem wordt gebruikt om dit te doen. Als iemand veilig is, kan hij contact maken met anderen en zich bezighouden met activiteiten zoals spelen. Deze toestand activeert de ventrale vagus, het evolutionair jongste deel van de nervus vagus.
Als er echter iets gebeurt dat het zenuwstelsel als alarmerend ervaart, gaat de ventrale vagus offline en neemt het sympathische zenuwstelsel het over, waarbij beweging en actie prioriteit krijgen. Als de situatie alarmerend genoeg is, komen adrenaline en cortisol automatisch vrij, waardoor het individu kan vechten of vluchten.
Vals alarm
Het primitieve alarmsysteem ziet niet-levensbedreigende situaties vaak aan voor levensbedreigende situaties. Dit veroorzaakt stressreacties in het lichaam en leidt uiteindelijk vaak tot overspannenheid en burn-out. Inzicht in de werking van de Nervus Vagus en de Polyvagale Theorie geeft inzicht in hoe het lichaam verschillende prikkels verwerkt. En hoe het daar op reageert. En het benadrukt het belang van veiligheid en sociale interactie in de menselijke fysiologie.
Staat van bevriezing
Het menselijk zenuwstelsel is een complex en fascinerend systeem dat op verschillende manieren reageert op verschillende prikkels. Wanneer het lichaam wordt geconfronteerd met een bedreiging, reageert het sympathische zenuwstelsel om zich voor te bereiden op actie. Als de dreiging echter te ernstig is, neemt de nervus vagus het over. Deze veroorzaakt dan een totale uitschakeling die bekend staat als “bevriezen”, wat vaak gebeurt bij traumatische gebeurtenissen. Deze reactie kan ook op kleinere wijzes optreden, zoals wanneer iemand bewusteloos raakt voor een presentatie. Of wanneer iets opwindends of pijnlijks wordt aangeraakt tijdens therapie.
Neuroceptie
Het zenuwstelsel vraagt zich altijd af of het in gevaar is en reageert meteen. Opmerkelijk is dat de alarmsensor in de hersenen niet wordt aangestuurd door de analytische delen van de hersenen, maar eerder door de hersenstam en het limbisch brein. Dit staat bekend als neuroceptie, waarbij het zenuwstelsel reageert op stimuli voordat de neocortex de kans heeft om deze te analyseren. In feite begint de neocortex een situatie pas te begrijpen nadat het autonome zenuwstelsel al een overlevingsreactie in gang heeft gezet.
Veiligheid is de basis van succesvolle therapie
Veel therapieën richten zich op het vertellen aan cliënten dat ze moeten veranderen of zich anders moeten gedragen. Wat vervolgens defensieve toestanden en gevoelens van onzekerheid kan oproepen. De Polyvagaal theorie suggereert dat mensen zich eerst veilig moeten voelen. Voordat ze positieve veranderingen kunnen doorvoeren, en dat therapie anders defensieve reacties kan uitlokken. Of kan zorgen voor het terugtrekken en verbreking van de verbinding.
Sociaal contact kan helend zijn
De polyvagaal theorie laat echter ook zien dat het zenuwstelsel positief kan reageren op het zenuwstelsel van anderen. Dit wordt vaak gezien in de band tussen moeder en kind, waar het zenuwstelsel van de moeder dat van het kind kan reguleren en een kalmerend effect kan creëren.
Over het geheel genomen is het zenuwstelsel een krachtig en vaak over het hoofd gezien aspect van ons wezen, dat onze gedachten, emoties en gedrag beïnvloedt. Begrijpen hoe het functioneert en reageert op prikkels kan een cruciale stap zijn. In het bevorderen van positieve verandering en het creëren van een gevoel van veiligheid en zekerheid in ons dagelijks leven.
Coreguleren, positief verbinden met anderen
Co-regulatie is het vermogen om veiligheid te ervaren of te hervinden in de aanwezigheid van een andere veilige persoon. Dit komt niet alleen voor bij kinderen maar ook tussen volwassenen. De ontwikkeling van de ventrale nervus vagus, verantwoordelijk voor zelfregulatie, vindt plaats door interactie met een ouder die een goed ontwikkeld circuit bezit. Dit is cruciaal voor kinderen die niet in staat zijn om zichzelf te troosten. Opgroeien in veilige omstandigheden met voorspelbare ouders die rust en veiligheid ervaren, bevordert ook de ontwikkeling van de nervus ventralis. Waardoor mensen er op latere leeftijd op terug kunnen vallen in moeilijke tijden. Mensen die deze ervaring als kind missen, kunnen echter een minder ontwikkelde nervus ventralis ontwikkelen. Dit resulteert in verhoogde stressreacties op gebeurtenissen die anderen niet als stressvol ervaren.
Automatische reactie op gevaar
Dr. Stephen Porges legt uit dat het herkennen van een persoon als veilig of gevaarlijk neurobiologisch bepaald pro-sociaal of defensief gedrag uitlokt. Deze automatische reactie op gevaar is cruciaal voor adaptief afweergedrag zoals vechten, vluchten of bevriezen. Inzicht in dit automatische proces kan helpen bij je herstelproces.
Co-regulatie
Het proces van co-regulatie is voor zowel kinderen als volwassenen erg belangrijk. Een luisterend oor, een arm om iemand heen of de toekijkende ogen van een zorgzaam persoon kunnen allemaal een signaal zijn voor co-regulatie. Ondanks de automatische aard van deze processen, is het geen hopeloze situatie. De hersenen zijn een flexibel systeem dat zich kan aanpassen aan veranderende omstandigheden, en dit vermogen, neuroplasticiteit genoemd, gaat door tot op hoge leeftijd.
Automatische reacties op sociaal contact
Als het gaat om onze interacties met anderen, zijn er een heleboel automatische reacties die in ons opkomen. We zoeken anderen op, maar twijfelen of we wel contact moeten zoeken. We kunnen ons in onszelf terugtrekken of juist naar elkaar toegroeien. Het kan moeilijk zijn om contact te zoeken, maar opwindend zijn om op een feestje een gesprek aan te knopen. We genieten van telefoontjes van nieuwsgierige vrienden en bloeien op bij het ontvangen van knuffels. Al deze reacties zijn direct verbonden met ons autonome zenuwstelsel.
Het belang van verbinden met anderen
De staat van onze relaties kan een grote invloed hebben op onze gevoelens van veiligheid, groei, veerkracht en optimisme. Als we geen vertrouwen, onzekerheid of trauma ervaren, zullen we eerder reageren met overlevingsreacties zoals vechten, vluchten en bevriezen. Elke nieuwe relatie leert ons iets over hoe dit werkt. En gezonde, positieve relaties kunnen oude patronen veranderen. Onveilige ervaringen kunnen ervoor zorgen dat we doorgaan met het inzetten van overlevingsmethoden.
Overlevingsreacties
Onze ervaringen uit het verleden en de samenstelling van onze hersenen en zenuwstelsels kunnen een grote invloed hebben op onze gevoelens en ervaringen in het leven. Als we merken dat we niet tot rust kunnen komen, dat we voortdurend alert zijn of dat we vastzitten in één modus van ons autonome zenuwstelsel. Dan is dat een teken dat een overlevingsactie is “ingeschakeld” en dat deze probeert om ons te beschermen. Om hieraan te ontsnappen, moeten we ons bezighouden met activiteiten, zoals bewegen, contact maken met onszelf en anderen. En ons zo verbinden met ons lichaam en onze ervaringen.
Safe and Sound Protocol
Een andere manier om je zenuwstelsel te helpen weer in veiligheid te komen. En om het uit een overlevingsstaat te halen, is het Safe and Sound Protocol.
Het Safe and Sound Protocol (SSP) is een muziektherapie en luistertraining. Ontworpen door Dr. Stephen Porges, op basis van zijn onderzoek naar de werking van ons zenuwstelsel. Het SSP is oorspronkelijk ontwikkeld om mensen met autisme te helpen. Later bleek dat het SSP ook zeer geschikt is om mensen te helpen die trauma of langdurige stress ervaren hebben. Het bestaat uit vijf uur luisteren naar gecodeerde en gefilterde muziek. De vijf uren worden geluisterd volgens een luisterschema, waarbij je het SSP luistert in gemiddeld 20 dagen met maximaal 20 minuten per dag.
Van onbewust naar bewust
Ondanks dat een deel van onze waarnemingen en reacties dus onbewust verlopen. En we daar zonder aandacht, geen invloed op hebben. Kunnen we ons hier wel steeds bewuster van worden. Mooie voorbeelden zien we dagelijks in onze praktijk.
Om je te helpen bewust te worden van je lichamelijke reacties en impulsen ontvang je van ons naast het Safe and Sound Protocol ook een gratis cursus op basis van de Polyvagaal theorie.
De voordelen van het Safe and Sound Protocol in het kort:
- Je wordt minder snel getriggerd, door mensen en situaties.
- Je staat minder vaak aan en je kunt beter ontspannen.
- Je kan je weer veilig voelen, wanneer er geen reden is voor onveiligheid.
- Het kan je helpen om weer los te komen uit een overlevingsstaat.
- Helpt je zenuwstelsel om zich weer te richten op signalen van veiligheid.
Het wordt makkelijker om met afstand naar je emoties te kijken en daardoor een andere keuze te maken. Zo ontstaat er een verschil tussen reageren en antwoorden. Het eerste doe je vanuit een emotie en het laatste vanuit je bewustzijn.